(di Vito Coviello, Partner AIDR i šef Opservatorije za digitalne tehnologije u sektoru transporta i logistike) Veliki radovi odigrali su osnovnu ulogu u ponovnom rađanju zemlje: katastrofalni događaji kao što su ratovi ili prirodne katastrofe i ekonomska pomoć dodijeljena za obnovu često su bili pokretačka snaga ekonomskog oporavka.
Nakon rata upravo je Marshallov plan omogućio obnovu devastirane infrastrukture naše teritorije.
Beton i željezo su bili osnovni elementi za ponovno pokretanje nakon rata: preko 10.000 mostova koje je trebalo obnoviti, puteva i željezničkih pruga koje je trebalo obnoviti i izgraditi nove.
Pedesete i šezdesete godine prošlog veka u takozvanom italijanskom posleratnom periodu, koje se takođe poklapaju sa prvim decenijama Republike, pamte se kao godine ekonomskog čuda.
Veliki radovi su bili i stoga su još uvijek neophodni da bi djelovali kao pokretačka snaga za ekonomski oporavak, ali u odnosu na prošlost zahtjevi su se promijenili: jučer je svaki posao bio u redu ako je bio funkcionalan za ekonomski oporavak, danas mora biti i održiv uz poštovanje okoliša.
Danas su veliki radovi takvi samo ako su neophodni za preuređenje teritorije, ako čuvaju ekosistem i podstiču ekonomski razvoj.
Ekonomski razvoj je krajnji cilj za postizanje zaposlenosti i blagostanja u zemlji, ali mora biti osmišljen tako da se zaštiti ekosistem: nikakav ekonomski rast ne bi imao mnogo smisla ako ne garantujemo održiv život za generacije koje će doći posle nas.
Što se tiče uticaja novih projekata na životnu sredinu, zakonodavac je intervenisao 2006. godine Zakonskom uredbom br. 152 od 3. aprila kojim se utvrđuje EIA (procjena uticaja na životnu sredinu) u procesu odobravanja projekta.
Također za nove velike radove u početnoj fazi, pažnja na ekološke razloge je vidljiva u PNRR-u, ali na još uvijek vrlo makro nivou. U Misiji 3 PNRR - intervencije u sektoru infrastrukture - Plan predviđa finansiranje prije svega željezničkih pruga, ali detaljne procjene uticaja na životnu sredinu na pojedine nove dionice koje će se graditi još nisu objavljene.
Posebno na novim linijama koje će se graditi, a linija HS Salerno - Reggio Calabria jedna je od njih, procjena utjecaja na okoliš poprima važan značaj ako je povezana i sa analizom troškova i koristi: izgradnja nove linije proizvodi po imati snažan uticaj na životnu sredinu u smislu povećane emisije stakleničkih gasova u fazi izgradnje i, shodno tome, može imati koristi u smislu budućeg smanjenja emisija, samo ako je u stanju da obezbedi pravi pomak u drumskom saobraćaju, autoputu i vazduhu na novu željezničku prugu koja bi opravdala investiciju.
Vrlo je važno paralelno i tokom izgradnje novih željezničkih pruga kreirati planove za premještanje tereta s ceste na željeznicu kako bi se dodatno smanjile emisije stakleničkih plinova: svaka nova brza linija oslobađa nove željezničke staze na starim prugama koje je potrebno zauzeti posebno za dobrobit teretnog transporta.
Najnoviji podaci o transportu potvrđuju da je četvrtina obima emisije stakleničkih plinova u našoj atmosferi uzrokovana transportom i najviše zagađuje. Vlak je svakako najekološkiji prijevoznik i iz tog razloga je Europska unija željeznicu stavila u centar održive mobilnosti.
U trinaestom izdanju Mercintrena, Nacionalnog foruma za promociju željezničkog teretnog transporta koji je nastao 2009. godine, ističe se da je Italija i dalje zadnji u Evropi po količini robe koja se prevozi željeznicom. Iako je željeznički transport sigurniji i manje zagađuje od ostalih vidova teretnog transporta, samo 13% proizvoda se prevozi željeznicom u odnosu na evropski prosjek od 20%.
Naravno, PNRR predviđa mnoge intervencije na lukama i retroportima u cilju poboljšanja integracione ponude sistema teretnog transporta, ali je vjerovatno potrebna i veća zakonodavna posvećenost kako bi se, kada se stvore najbolji uslovi za potpunu multimodalnu integraciju, nametnula promjena željezničkog teretnog saobraćaja upravo u skladu s ciljevima Evropskog zelenog dogovora (agenda 2030. i 2050.).
Što se tiče analize uticaja projekata novih velikih radova, takođe bi bilo prikladno da se, eventualno novom intervencijom zakonodavca, uvede i obaveza VID-a (Digital Impact Assessment).
Nijedna nova intervencija se ne može odvojiti od digitalne, a obavezna analiza uticaja u tom smislu bi dala veći podsticaj dizajniranju novih integrisanih i eko-održivih rešenja.