(από τον Francesco Matera) Οι μεταναστεύσεις στην υποσαχάρια χώρα συνδέονται στενά με την κρίση στον Νίγηρα μετά το πραξικόπημα της περασμένης 26ης Ιουλίου. Η ιταλική κυβέρνηση ανησυχεί πολύ επειδή ένας πόλεμος στον Νίγηρα θα μπορούσε να πυροδοτήσει το Σαχέλ αυξάνοντας τη ροή των μεταναστών με απρόβλεπτο και ανεξέλεγκτο τρόπο. Ο Νίγηρας είναι σημαντικός γιατί κατέχει στρατηγική θέση όσον αφορά τις μεταναστευτικές διαδρομές, ως προνομιακός διάδρομος διέλευσης προς τη Λιβύη και πλατφόρμα προβολής - μαζί με την Τυνησία - προς την Ιταλία.
Τους πρώτους επτά μήνες του 2023, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε το Υπουργείο Εσωτερικών, έφτασαν από την αφρικανική διαδρομή Μεταναστών 64675, υπερδιπλάσιο σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2022 που κατέγραψε 30562 Αφίξεις. Η αντίδραση του Ιταλού υπουργού Εξωτερικών Αντόνιο Ταγιάνι στη La Stampa ήταν εύγλωττη: «Το πρόβλημα του νέου μεταναστευτικού κύματος είναι ήδη πραγματικότητα».
Κάθε μέρα που περνά, εάν δεν επιτευχθεί μια πιο δομημένη συμφωνία, η κατάσταση κινδυνεύει να επιδεινωθεί και εάν ξεσπάσει πόλεμος στον Νίγηρα, θα είναι μια καταστροφή όπου η σταθερότητα του ιταλικού συστήματος υποδοχής θα υποφέρει περισσότερο.
Ο Νίγηρας έγινε πλήρως μέρος της στρατηγικής ελέγχου της ροής της Ευρωπαϊκής Ένωσης την επομένη της συνόδου κορυφής της Βαλέτα (Μάλτα) τον Νοέμβριο του 2015. Μετά την παρέμβαση των Βρυξελλών, οι αρχές του Νιαμέι εφάρμοσαν μια σειρά μέτρων με στόχο τον περιορισμό της πρόσβασης μεταναστών στα βόρεια σύνορα με τη Λιβύη. Από το 2017 έχουν επίσης ανακόψει τη ροή από το Agadez που έχει γίνει, με την πάροδο του χρόνου, σταυροδρόμι για τους μετανάστες που ετοιμάζονται να διασχίσουν τη Σαχάρα. Προς τούτο, ο κύριος αρχιτέκτονας αυτού του σχεδίου συγκράτησης, ο τότε Υπουργός Εσωτερικών – ορισμένος Μοχάμεντ Μπαζούμ – αποφάσισε να εφαρμόσει με τη μέγιστη αυστηρότητα νόμο του 2015 που τιμωρεί την παράνομη διακίνηση μεταναστών.
Μετά από αυτά τα μέτρα, όπως γράφει η Le Monde, οι πολίτες της Σενεγάλης, της Ακτής Ελεφαντοστού, του Μάλι και της Νιγηρίας έπρεπε να αντιμετωπίσουν μια σειρά από γραφειοκρατικά καθήκοντα για να φτάσουν στο Agadez, τις περισσότερες φορές κατά παράβαση των κανόνων για την ελεύθερη κυκλοφορία που είχε θεσπίσει η Οικονομική Κοινότητα της Κράτη της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS).
Το τίμημα των νέων μέτρων που επιθυμούσε η ΕΕ, τα οποία στη συνέχεια εφάρμοσε η κυβέρνηση της Νιγηρίας, στην πραγματικότητα έφεραν σε αντίθεση με την κυκλοφορία των διακινητών στα σύνορα που αποτελούσε σημαντική πηγή εισοδήματος για ολόκληρο το βόρειο τμήμα του Νίγηρα. Η όαση του Agadez, μέσω από την οποία πέρασαν το 2016 σχεδόν 333.000 μετανάστες με προορισμό την Αλγερία και τη Λιβύη, είχε από καιρό ευδοκιμήσει με μια δυναμική μεταναστευτική οικονομία. Η πόλη Agadez ήταν η πύλη προς την έρημο της Σαχάρας, όπου συνοδεία 4×4 και φορτηγών χρησιμοποιήθηκαν για την οδύσσεια της Σαχάρας. Η πόλη έσφυζε από παρόχους «υπηρεσιών μετανάστευσης» –ποινικοποιήθηκαν εν μία νυκτί– που στέγαζαν, τάιζαν, εξόπλιζαν και μετέφεραν μετανάστες.
Το 2010, η γέννηση αυτής της δραστηριότητας που συνδέεται με τη μετανάστευση ήρθε την κατάλληλη στιγμή για να αντισταθμίσει την κατάρρευση του τουρισμού, μετά τις εξεγέρσεις των Τουαρέγκ (1990-1997 και 2007-2009). Η ξαφνική καταστολή των δικτύων λαθρεμπορίου πυροδότησε τοπικές εντάσεις και υπονόμευσε τη λεπτή πολιτική και εθνική ισορροπία που επέτρεψε στον Νιαμέι να κατευνάσει τις αλυτρωτικές απαιτήσεις των Τουαρέγκ. Έχοντας επίγνωση του κινδύνου, η κυβέρνηση έχει εμπιστευτεί Μαχαμάντου Αμπού Τάρκα, Πρόεδρος της Ανώτατης Αρχής Οικοδομής Ειρήνης, είναι επιφορτισμένος με την επίβλεψη της επανεκπαίδευσης πρώην λαθρεμπόρων –που τώρα αποκαλούνται «παράγοντες της μετανάστευσης»– χάρη στη χρηματοδότηση της ΕΕ. Μια αποστολή γεμάτη παγίδες και απογοητεύσεις, γιατί οι νέες θέσεις εργασίας δεν ήταν εύκολο να βρεθούν και δεν ήταν ιδιαίτερα κερδοφόρες σε σύγκριση με την αποζημίωση που προέκυψε από το λαθρεμπόριο μεταναστών.
Εξ ου και η ανθεκτικότητα των δικτύων διακίνησης, τα οποία εξακολουθούν να είναι ενεργά, έστω και πιο διακριτικά. "Η ροή των μεταναστών έχει μειωθεί, αλλά τα δίκτυα παρακάμπτουν το Agadez», λέει ο Amadou Moussa Zaki, δικαστής και πρώην εισαγγελέας της Agadez στη Le Monde. Οι νέες διαδρομές αποφεύγουν τους υπερβολικά ελεγχόμενους κύριους δρόμους που οδηγούν στους συνοριακούς σταθμούς Toummo (στη Λιβύη) και Assamakka (στα σύνορα με την Αλγερία), 1150 και 418 χιλιόμετρα αντίστοιχα από το Agadez, και αντίθετα χρησιμοποιούν δευτερεύοντες δρόμους της Σαχάρας, που είναι αδύνατον να παρακολουθηθούν.
Αυτή η ανακατανομή των διαδρομών εξηγεί γιατί ο αριθμός των μεταναστών που φτάνουν στην Αλγερία και τη Λιβύη από τον Νίγηρα άρχισε να αυξάνεται ξανά: 8.800 τον Φεβρουάριο του 2023, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (IOM), σε σύγκριση με τον μηνιαίο μέσο όρο 5.400 το 2017. Φυσικά , βρισκόμαστε ακόμη μακριά από την κορυφή των 2.700 μηνιαίων διελεύσεων το 2016, αλλά η ανάκαμψη είναι εκεί, μαρτυρώντας την ευθραυστότητα των κερδών που επιτεύχθηκε χάρη στην πίεση της ΕΕ.
Σύμφωνα με τον ΔΟΜ, 2014 άνθρωποι που ταξιδεύουν στην έρημο Σαχάρα έχουν πεθάνει ή εξαφανιστεί από το 5.600. Η ανασφάλεια στην οποία υφίστανται οι μετανάστες έχει λάβει νέα διάσταση με την πολιτική απέλασης που ακολουθούν οι αρχές του Αλγερίου. Σύμφωνα με το δίκτυο Alarme Phone Sahara, 2.000 μετανάστες έχουν σταλεί πίσω στον Νίγηρα από την αρχή του έτους
Ενώ η προοπτική μιας στρατιωτικής επιχείρησης στον Νίγηρα για να επαναφέρει τη χώρα στο τιμόνι του εκλεγμένου προέδρου Μοχάμεντ Μπαζούμ φαίνεται να δίνει τόπο σε επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, ο στρατός στην εξουσία στο Νιαμέι είχε συνάντηση τη Δευτέρα με την Αμερικανίδα απεσταλμένη Βικτόρια Νούλαντ. Οι συνομιλίες ήταν «αρκετά δύσκολες κατά καιρούς», είπε ο διπλωμάτης, ο οποίος δεν μπόρεσε να συναντήσει ούτε τον αρχηγό της χούντας ούτε τον ανατρεπόμενο πρόεδρο. "Η διπλωματία είναι ο καλύτερος τρόπος για να επιλυθεί η κατάσταση», επέμεινε τη Δευτέρα ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντόνι Μπλέκεν. Την Πέμπτη θα πραγματοποιηθεί συνάντηση των αρχηγών κρατών της περιοχής στην Αμπούτζα, την πρωτεύουσα της Νιγηρίας.
Εγγραφείτε στο newsletter μας!