توسط امانوئلا ریچی

بازنگری اخیر دکترین هسته ای روسیه که به امضای رئیس جمهور ولادیمیر پوتین رسید، تحول مهمی در سیاست های دفاعی روسیه است و چالش های جدیدی را برای امنیت بین المللی ایجاد می کند. دکترین جدید بیان می‌دارد که مسکو حق دارد از زرادخانه هسته‌ای گسترده خود در پاسخ به هرگونه تجاوزی که «یک تهدید حیاتی» برای حاکمیت یا تمامیت ارضی روسیه باشد استفاده کند. این به روز رسانی به طور قابل توجهی آستانه استفاده از سلاح های هسته ای را کاهش می دهد و شرایطی را که روسیه می تواند به استفاده از نیروی هسته ای متوسل شود، گسترش می دهد.

کنار گذاشتن محدودیت ها و تهدیدهای جدید

دکترین هسته‌ای روسیه، همانطور که در سال‌های گذشته تعریف شد، استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را تنها در صورت تهدید وجودی برای کشور روسیه، مانند حمله مستقیم هسته‌ای، خواستار شد. با این حال، با بازنگری در سال 2024، روسیه این تعریف را گسترش داد تا تهدیدات ناشی از حملات متعارف، مانند استفاده از موشک‌ها، پهپادها و سایر هواپیماها توسط کشورهای غیرهسته‌ای، در صورت حمایت قدرت‌های هسته‌ای، را در بر گیرد. این اقدام به عنوان پاسخی مستقیم به کمک های نظامی غرب به ویژه ایالات متحده و ناتو به اوکراین تعبیر می شود. این بازنگری روشن می‌کند که اتحاد نظامی مسکو با بلاروس نیز اکنون تحت حفاظت هسته‌ای روسیه قرار دارد و فشار بیشتری بر پویایی ژئوپلیتیک اروپای شرقی وارد می‌کند.

بنابراین دکترین جدید نشان دهنده گامی بیشتر در این زمینه استتشدید از تهدیدات هسته ای اگرچه تهدید هسته ای روسیه اغلب موضوع لفاظی است، اما مشروعیت رسمی آن از طریق دکترین سناریوهای نگران کننده تری را برای امنیت جهانی باز می کند.

آیا پوتین واقعا از سلاح هسته ای استفاده می کند؟

یک سوال اصلی مربوط به تمایل واقعی پوتین به استفاده از سلاح هسته ای است. اگرچه مقامات غربی، از جمله جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، تهدیدات هسته‌ای روسیه را «معتبر» اعلام کرده‌اند، به نظر می‌رسد لفاظی‌های پوتین تاکنون نتوانسته اقدام مشخصی را ایجاد کند. علیرغم اظهارات مکرر مقامات ارشد روسیه مانند دیمیتری مدودف مبنی بر تهدید به جنگ هسته ای، بسیاری از کارشناسان در غرب معتقدند که چنین اظهاراتی در درجه اول به منظور ارعاب حامیان کی یف و جلوگیری از ارسال بیشتر تسلیحات به اوکراین است.

با این حال، خطر این است که لفاظی های هسته ای مداوم، همراه با وخامت روابط با غرب، می تواند به تدریج آستانه روانی استفاده از سلاح های هسته ای را کاهش دهد. برخی از تحلیلگران نگرانند که تجاوز فزاینده پوتین، همراه با درک او از "جنگ کامل" در اوکراین، می تواند او را به سمت تصمیم گیری های مخاطره آمیز، حتی در زمینه سلاح های هسته ای تاکتیکی سوق دهد.

سلاح های هسته ای تاکتیکی - قدرت و برد محدود در مقایسه با سلاح های استراتژیک، اما همچنان ویرانگر - می تواند در درگیری با اوکراین استفاده شود، حتی اگر تضمین کننده پیروزی قاطع یا پایان جنگ نباشد. از سوی دیگر، استفاده از سلاح های هسته ای استراتژیک این امر نه تنها برای اوکراین، بلکه برای روسیه نیز فاجعه‌بار خواهد بود، زیرا احتمالاً واکنش گسترده‌ای را از سوی غرب به همراه خواهد داشت و پیامدهای بالقوه ویرانگر خواهد داشت.

دلایلی که استفاده از سلاح های هسته ای را کند می کند

به نظر می رسد دو عامل اصلی مانع از تصمیم روسیه برای استفاده از تسلیحات هسته ای، به ویژه سلاح های تاکتیکی شده است. اولین مورد چین است. اگرچه رئیس جمهور شی جین پینگ هرگز علناً تهاجم روسیه به اوکراین را محکوم نکرده است، اما او همواره تکرار کرده است که استفاده از سلاح هسته ای غیرقابل قبول است و از پوتین خواسته است از توسل به نیروی هسته ای خودداری کند. چین به نوبه خود در تلاش است تا خود را به عنوان میانجی در مناقشه قرار دهد و موقعیت دیپلماتیک خود را در صحنه جهانی تقویت کند.

دومین عاملی که پوتین را عقب نگه می دارد، پاسخ احتمالاً ویرانگر ایالات متحده و ناتو است. اگرچه اوکراین عضو ناتو نیست، اما ایالات متحده به صراحت اعلام کرده است که حمله هسته‌ای روسیه به اوکراین «عواقب فاجعه‌باری» برای روسیه خواهد داشت که احتمالاً شامل پاسخ هسته‌ای یا متعارف می‌شود. حتی اگر ناتو مستقیماً در اوکراین مداخله نکند، بُعد ژئوپلیتیکی درگیری همچنان می‌تواند به جنگ گسترده‌تری منجر شود که مستقیماً ایالات متحده و متحدانش را درگیر می‌کند.

زمینه ژئوپلیتیک و سلاح های هسته ای

بنابراین استفاده از تسلیحات هسته‌ای می‌تواند بیش از آنکه پاسخی راهبردی باشد، یک واکنش نمادین و روان‌شناختی باشد. پوتین ممکن است تلاش کند نقطه عطفی در جنگ علیه اوکراین ایجاد کند، اما بدون هیچ تضمینی که چنین حرکتی به پیروزی قطعی منجر شود. استفاده از سلاح‌های هسته‌ای می‌تواند مظهر ناتوانی باشد، نه یک استراتژی برنده.

علاوه بر این، کمک های نظامی غرب به اوکراین همچنان در حال افزایش است. ارسال هواپیماهای F-16 و موشک های پیشرفته توسط ایالات متحده به کی یف اجازه می دهد تا خسارات قابل توجهی را به نیروهای روسیه وارد کند و بر موقعیت مسکو فشار بیشتری وارد کند. با این حال، چشم انداز حل دیپلماتیک جنگ همچنان نامشخص است، به ویژه با انتخاب دونالد ترامپ در ایالات متحده، که قبلاً اعلام کرده بود که در صورت انتخاب مجدد، به سرعت به جنگ پایان خواهد داد و ممکن است تهدید به تعلیق حمایت از این کشور شود. کی یف، ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین را مجبور به مذاکره با پوتین کرد.

زرادخانه هسته ای روسیه

روسیه، با وجود پایان جنگ سرد و امضای معاهدات متعدد کنترل تسلیحات، همچنان یک قدرت هسته ای بی نظیر است. با زرادخانه ای که تقریباً به حساب می آید 5.580 کلاهک هسته ایروسیه بزرگترین انبار تسلیحات هسته ای در جهان را در اختیار دارد. این شامل هر دو سلاح هسته ای می شود استراتژیک، که می تواند کل شهرها را نیز نابود کند تاکتیک ها، برای استفاده در نبردهای میدانی در نظر گرفته شده است. در سال 2023، پوتین تعلیق "یک جانبه" مشارکت روسیه در معاهده استارت جدید با ایالات متحده را اعلام کرد که تعداد موشک های هسته ای دوربرد و استقرار آنها را محدود می کرد. با تعلیق این معاهده، روسیه این آزادی را دارد که زرادخانه هسته ای خود را بیشتر گسترش دهد و تنش های جدیدی در روابط با ایالات متحده و متحدان غربی ایجاد کند. تعلیق این معاهده، اگرچه امکان پیوستن مجدد به آن در آینده را رد نمی کند، اما نشان دهنده امتناع روسیه از تعهد به توافقات جدید تا زمانی که ناتو به حمایت از اوکراین ادامه می دهد، است.

بنابراین، بازنگری دکترین هسته ای روسیه را نه تنها باید به عنوان یک به روز رسانی رسمی، بلکه به عنوان یک سیگنال ملموس از خطر فزاینده وضعیت ژئوپلیتیکی تلقی کرد. استفاده از تسلیحات هسته ای دیگر تنها یک فکر دور از دسترس نیست، بلکه امکانی است که در سیاست نظامی روسیه اهمیت بیشتری پیدا می کند. با این حال، پیامدهای توسل به نیروی هسته ای نه تنها برای اوکراین، بلکه برای امنیت جهانی به طور کلی فاجعه بار است. با این وجود، ترمزهای قابل توجهی از جمله چین و واکنش غرب وجود دارد که سرعت پوتین را کاهش می دهد. امید این است که دیپلماسی و فشار بین المللی بتواند از پیشرفت های بیشتر جلوگیری کند تشدیداگرچه خطر جنگ هسته‌ای، اگرچه کم است، اما از صفر فاصله زیادی دارد. در زمینه عدم اطمینان فزاینده، بشریت باید هوشیار بماند و به دنبال هر فرصتی برای کاهش تهدید هسته‌ای و ترویج راه‌حلی صلح‌آمیز برای درگیری در اوکراین باشد.