(autor: Filippo Moreschi, prawnik i partner AIDR) W europejskiej terminologii regulacyjnej drony – zwane także APR (Remotely Piloted Aircraft) – zaliczane są do grupy „bezzałogowych” statków powietrznych (UAS – bezzałogowy system statków powietrznych).
Włoski kodeks nawigacyjny również zalicza je do pojęcia statku powietrznego (art. 743) i definiuje je jako „zdalnie sterowany statek powietrzny”.
Drony pozwalają na elastyczność użytkowania i szybkość interwencji, coraz większą rozdzielczość i precyzję, szeroką dostępność badań i danych pozyskiwanych za pomocą czujników, kamer wielospektralnych, kamer termowizyjnych, GPS i magnetometrów.
Od kilku lat drony zadomowiły się także w sektorze rolniczym, w dwóch różnych wersjach.
Pierwszą, bardziej powszechną, jest działalność monitorująca.
Podzielony jest na kilka momentów:
- w fazie diagnostyki zapobiegawczej (ocena zasobności gruntów i ich obszarów krytycznych, kontrola terenów nieuprawnych i zalesionych);
- w obserwacji w czasie rzeczywistym stanu zdrowia upraw oraz w zapobieganiu krytycznym problemom i chorobom;
- w konsekwencji zdolność rolnika do programowania ilości i czasu precyzyjnych interwencji (nawadnianie, działania fitosanitarne) w oparciu o rzeczywiste potrzeby pojedynczej części pola, unikając masowych, jednolitych i uogólnionych interwencji.
Efektem jest oszczędność czasu, pracy i maszyn, ale przede wszystkim mniejszy wpływ na środowisko, związany z celowym stosowaniem środków ochrony roślin i zasobów wodnych.
Drugi sposób wykorzystania to możliwość wykonywania przez drona zadań w terenie, zarówno w kontekście biologicznej walki z pasożytami roślin (np. omacnicą prosowianką), jak i w ramach zabiegów fitosanitarnych.
W tym ostatnim aspekcie należy pamiętać, że obecnie opryski z powietrza są zabronione, zgodnie z art. 13 dekretu legislacyjnego 150/2012 („wdrożenie dyrektywy 2009/128/WE ustanawiającej ramy wspólnotowych działań na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów”). Zakaz przewiduje ograniczone i szczegółowe wyjątki, wydane przez Regiony lub Prowincje autonomiczne. Krajowy Plan Działań na rzecz zrównoważonego stosowania środków ochrony roślin (PAN), przyjęty Dekretem Międzyresortowym z dnia 22 r., wyraźnie zabrania oprysków z powietrza na obszarach uznawanych za wrażliwe, takich jak m.in. hodowle zwierząt gospodarskich, pszczoły, ryb i mięczaków oraz teren, na którym uprawia się rolnictwo organiczne lub biodynamiczne. Interpretacja tych odstępstw na przestrzeni lat była dość rygorystyczna i ograniczała się głównie do wykorzystania helikopterów do dystrybucji środków ochrony roślin.
Zmieniony projekt planu, opublikowany na stronie internetowej Mipaaf i będący w trakcie zatwierdzania, ponownie przypomina zakaz wykorzystywania dronów do zabiegów fitosanitarnych (pkt A.3.10). Jednocześnie jednak otwiera się na eksperymenty, w świetle uchwały Parlamentu Europejskiego z 12 r., która dostrzega potencjał, jaki niesie ze sobą wykorzystanie inteligentnych technologii i rolnictwa precyzyjnego do lepszego gospodarowania środkami ochrony roślin .
Loty cywilnych dronów podlegają skomplikowanym przepisom, które krzyżują się z przepisami europejskimi i krajowymi. Zaliczenie dronów do szerszej grupy statków powietrznych określa kompetencje ENAC – Ente Nazionale Aviazione Civile, które swoimi własnymi przepisami określa kategorie dronów, rodzaje operacji oraz ustala warunki bezpieczeństwa lotów.
W Europie rozporządzenie UE 1139/2018 umieściło EASA – Agencję Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego na szczycie systemu, określając jej zadania i dyktując wspólne zasady dla lotnictwa cywilnego. Rozporządzenie Komisji nr. Rozporządzenie 945/2019 reguluje standardy bezpieczeństwa technicznego dronów (bezpieczeństwo). Późniejsze rozporządzenie Komisji nr. Obowiązujące od 947 r. rozporządzenie nr 2019/31 reguluje rejestrację, ograniczenia operacyjne oraz zasady obowiązujące operatorów i pilotów, a także zastępuje i ujednolica przepisy krajowe, przejmując w tym zakresie powiązane z nimi regulacje ENAC.
Ostatnie wspomniane rozporządzenie europejskie ustanawia maksymalną wysokość 25 metrów od najbliższego punktu powierzchni ziemi jako ogólną granicę dla „wizualnego” lotu dronów o masie do 120 kg (Załącznik do Rozporządzenia, część A, Przepisy ogólne, nr 2).
Od zasady tej można odstąpić przede wszystkim w przypadku niewykonania zobowiązania, w przypadku szczególnych warunków glebowych, terenowych lub obszarów przeznaczonych do lotów innych statków powietrznych, gęsto zaludnionych lub w każdym przypadku specjalnie określonych.
We Włoszech platforma D-Flight świadczy usługi zarządzania ruchem lotniczym zdalnie sterowanych statków powietrznych na małych wysokościach. Dzięki współpracy z ENAC D-Flight jest portalem umożliwiającym użytkownikom rejestrację dronów we włoskiej bazie danych i przypisanie unikalnego kodu identyfikacyjnego, a także wyszukiwanie przydatnych informacji na temat bezpiecznego latania dronami zgodnie z obowiązującymi przepisami przepisy prawne.
Mapy dostępne w D-Flight ilustrują ograniczenia wysokości i wykorzystanie dronów na terenie całego kraju, wskazując w szczególności obszary zakazane lub miejsca, w których limit jest niższy od ogólnego wynoszącego 120 metrów.
Warto zaznaczyć, że do obszarów, na których zabronione jest używanie dronów (ograniczenie 0 metrów nad poziomem gruntu) zaliczają się parki przyrodnicze oraz obszary objęte ochroną przyrody. Są to terytoria, nad którymi przepisy krajowe lub regionalne zabraniają przelotów.
Środek ten, jeśli z jednej strony jest zrozumiały, z drugiej może w konkretny sposób stanowić hamulec dla ogromnego wsparcia technologicznego, jakie drony mogą zapewnić na tych obszarach, przede wszystkim ze względu na trudności w prowadzeniu działalności rolniczej w miejscach o wysokich walorach krajobrazowych i często o szczególnej orograficznej osobliwości.
Niedawnym dekretem Mipaaf z dnia 30 r. ostatecznie wdrożono postanowienie ujednoliconego tekstu dotyczącego wina, które przewiduje ulepszenie bohaterskich i historycznych winnic. W szczególności winnice bohaterskie definiuje się jako „winnice (...) położone na obszarach, na których warunki orograficzne utrudniają mechanizację lub posiadające szczególne wartości krajobrazowe lub środowiskowe, a także winnice położone na małych wyspach” (art. 06 dekretu).
Można zrozumieć, jak szczególnie na tych obszarach użycie dronów może przyczynić się do zachowania i przetrwania uprawy winorośli prowadzonej w ekstremalnych warunkach, konkretnie wspierając pracę człowieka.
A jednak wiele z tzw. bohaterskich winnic znajduje się na terenach zaliczanych do rezerwatów przyrody lub parków narodowych, gdzie obowiązuje zakaz lotów dronów. Tak jest na przykład w przypadku Cinque Terre, gdzie produkowane jest słynne wino o nazwie kontrolowanego pochodzenia.
Pożądane jest zatem, aby w przyszłości, przy należytym poszanowaniu środowiska i właśnie w zależności od zasad zrównoważonego rozwoju i oszczędzania zasobów, jakie może oznaczać wykorzystanie dronów, istniała możliwość wykorzystania tych narzędzi również w te obszary są cenne. Drony bowiem tutaj bardziej niż gdzie indziej mogą udzielić rolnikom nieocenionej pomocy i umożliwić zachowanie bezcennego dziedzictwa wiedzy, doświadczenia i tradycji produkcyjnych.