(Giovanni Di Gennaro, członek AIDR, trener, doradca, zarządzanie zasobami ludzkimi, członek Dites Research Center na Link Campus University i współpracownik Uniwersytetu Roma Tre)
Trwająca transformacja cyfrowa wymaga od organizacji, zarówno publicznych, jak i prywatnych, głębokiej restrukturyzacji ich paradygmatów. Szybkość, z jaką podróżuje innowacja technologiczna, nie pozostawia innego wyboru, jak zdefiniować strategie nakierowane na innowacyjność, a także, a przede wszystkim, modele organizacyjne. . Z drugiej strony ojciec „burzy twórczej destrukcji” Joseph Schumpeter, podejmując marksistowską teorię twórczej anihilacji, doskonale zdawał sobie sprawę z wagi tworzenia nowych form organizacyjnych niezbędnych dla innowacji.
Transformacja cyfrowa to nie wybór, to konieczność. Wiele badań pokazuje, w jaki sposób firmom zaangażowanym w proces innowacji cyfrowych udaje się uzyskać przewagę konkurencyjną, czasami fundamentalną dla ich przetrwania, nad konkurentami. Czasem jednak nie wystarczy wprowadzać innowacje, np. poprzez wykorzystanie ICT, ponieważ mogą one negatywnie wpłynąć na produktywność, jeśli nie zostaną wsparte odpowiednią innowacyjnością organizacji i/lub infrastruktury. Mieliśmy demonstrację z pandemią Covid-19, która zmusiła wiele organizacji do podjęcia budzącego postrach kroku masowego wykorzystania technologii cyfrowych w swoich działaniach. Ta okazja uwypukliła wszystkie niedoskonałości jeszcze niedojrzałego systemu, charakteryzującego się poważnymi niedociągnięciami organizacyjnymi, ale jednocześnie stanowiła niezwykłą okazję do przyspieszenia nieuniknionego obecnie procesu cyfryzacji.
Doświadczenia ostatnich miesięcy pokazały, że nie wystarczy integrować technologie w organizacjach, bo, jak już wcześniej wspomniano, istnieje potrzeba wprowadzania innowacji w organizacji, zaczynając od głębokiej restrukturyzacji kulturowej, która pozwala przezwyciężyć opór. zmienić, pomyśl tylko o wielu nauczycielach, którzy odmawiają korzystania z technologii w swojej pracy. Krótko mówiąc, transformacja cyfrowa to nie tylko technologie, ponieważ zaczyna się od ludzi, a następnie stopniowo obejmuje procesy i wreszcie technologie.
W marcu zeszłego roku Komisja Europejska, świadoma konieczności znacznego pobudzenia cyfryzacji w krajach członkowskich, charakteryzujących się wyraźną heterogenicznością, przedstawiła wizję, cele i sposoby wspierania cyfrowej transformacji Europy do 2030 r., tak aby obywatele i przedsiębiorstwa może uzyskać autonomię i odpowiedzialność, aby potwierdzić antropocentryczną, zrównoważoną i dostatnią cyfrową przyszłość. W związku z tym Komisja, aby zdefiniować ambicje cyfrowe, które należy osiągnąć w dekadzie poprzedzającej 2030 r., zaproponowała „cyfrowy kompas”, w którym ustanowiono cele:
- wyposażyć 2030% obywateli Europy w podstawowe umiejętności cyfrowe do 80 r. i zatrudnić co najmniej 20 mln wysoko wykwalifikowanych specjalistów w sektorze ICT, przy znacznym wzroście obecności kobiet;
- stworzyć zrównoważoną, bezpieczną i wydajną infrastrukturę cyfrową;
- wspierać cyfrową transformację przedsiębiorstw;
- osiągnięcia cyfryzacji usług publicznych.
Ponadto, aby zagwarantować prawo do obywatelstwa cyfrowego, Komisja Europejska proponuje zdefiniowanie ram zasad cyfrowych, zdolnych do afirmacji wartości UE w przestrzeni cyfrowej, które uzupełniłyby Europejski filar praw socjalnych. W pierwszym punkcie tego ostatniego znajdujemy: edukację, szkolenie i uczenie się przez całe życie, zgodnie z którym „Każdy ma prawo do wysokiej jakości i włączającej edukacji, szkoleń i uczenia się przez całe życie, w celu utrzymania i nabycia umiejętności, które pozwalają w pełni uczestniczyć w społeczeństwa i skutecznie zarządzać zmianami na rynku pracy.” Aspekt ten jest skorelowany z celem, określonym przez Komisję Europejską 30 września 2020 r., polegającym na stworzeniu „europejskiego obszaru edukacji” do 2025 r., ponieważ edukacja i kultura są potencjalnie podstawowymi siłami napędowymi tworzenia nowych i lepszych miejsc pracy i są uważane za niezbędne zapewnienie postępu gospodarczego i społecznego w Europie, a także wzmocnienie tożsamości europejskiej przy pełnym poszanowaniu różnorodności i integracji. Przedstawione przez UE działania na rzecz utworzenia Europejskiego Obszaru Edukacji obejmują rozwój i nabywanie kluczowych kompetencji do uczenia się przez całe życie, umiejętności cyfrowych, wspólnych wartości oraz edukacji włączającej. Jedną z inicjatyw przyjętych przez UE jest program „Erasmus +”, który w latach 2014-2020 mógł skorzystać z budżetu w wysokości 14,7 mld euro, natomiast na okres 2021-2027 szacowany budżet to 26,2 mld euro.
Pandemia Covid-19, oprócz wywołania globalnego kryzysu zdrowotnego, który pochłonął ponad 3,4 miliona ofiar na całym świecie (stan na 20 maja 2021 r.), spowodowała głęboki kryzys gospodarczy, który ujawnił potrzebę Europy i nie tylko, przyjęcie szeregu ważnych środków gospodarczych i strukturalnych, takich jak wdrożenie programu NextGenerationEU (NGEU). Przewidziane w programie środki (750 mld euro), bezprecedensowe w historii Unii, przeznaczono (około 90%) na instrument na rzecz odporności i odbudowy (RFF). Kraje UE, aby uzyskać dostęp do środków, które są dodawane do zapisów „Wsparcie ograniczania ryzyka bezrobocia w nagłych wypadkach (SURE)” z września 2020 r., muszą przedłożyć Krajowy Plan (PNRR).
Plan opracowany przez Włochy, zatwierdzony przez parlament w kwietniu, musiał uwzględniać sześć filarów: zielone przejście; transformacja cyfrowa; inteligentny, zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu wzrost; spójność społeczna i terytorialna; zdrowie i odporność gospodarcza, społeczna i instytucjonalna; polityki dla nowych pokoleń, dzieci i młodzieży. Plan, udostępniony na poziomie europejskim, został opracowany na trzech strategicznych osiach: cyfryzacja i innowacje, transformacja ekologiczna i włączenie społeczne; i jest podzielony na szesnaście komponentów, pogrupowanych w sześć misji:
- Cyfryzacja, innowacyjność, konkurencyjność, kultura i turystyka
- Zielona rewolucja i ekologiczna transformacja
- Infrastruktura dla zrównoważonej mobilności
- Edukacja i badania
- Spójność i integracja
- Zdrowie
Włoski PNRR jest silnie zorientowany na zieloną rewolucję i transformację ekologiczną (31,05% zasobów RRF) oraz transformację cyfrową (21,05% zasobów RRF). Na ten ostatni punkt Włochy, zajmując 24 miejsce w Indeksie Gospodarki Cyfrowej i Społeczeństwa 2020, zamierzają zareagować zdecydowanie i znaleźć się w gronie krajów, które jako pierwsze osiągną cele określone przez wspomniany wyżej „Cyfrowy Kompas”.
Misja 4, fundamentalna dla rozwoju kraju, dotyczy edukacji i badań (16,13% środków RFF):
„Misja 4 ma na celu wzmocnienie warunków rozwoju gospodarki o wysokiej intensywności wiedzy, konkurencyjności i odporności, począwszy od rozpoznania krytycznych aspektów naszego systemu edukacji, szkoleń i badań”.
Przez wiele lat dziedzina edukacji i badań była karana niewielkimi inwestycjami i / lub cięciami, co doprowadziło do naświetlenia szeregu problemów, które oprócz wpływu na wzrost gospodarczy, mają również negatywny wpływ na rynek pracy, takie jak: na przykład w przypadku niedopasowania umiejętności między wykształceniem a zapotrzebowaniem na pracę – wiele firm deklaruje, że mają trudności ze znalezieniem jakichś profili zawodowych i występują ewidentne zjawiska przekwalifikowania i niedoboru umiejętności. Ponadto, w porównaniu ze średnią europejską, odsetek dorosłych z wyższym wykształceniem jest niski, a wskaźnik porzucania szkoły jest wysoki (około 14,5% w porównaniu z celem 10% wyznaczonym przez ET2020) . Ta sytuacja, przynajmniej w panoramie włoskiej, jest również związana z stosowaną po kryzysie 2008 r. polityką oszczędnościową, mającą na celu stabilizację rachunków i długu publicznego, ograniczającą działania wspierające gospodarkę, zatrudnienie, B+R i instruktaż. Decydenci polityczni nie skoncentrowali się zdecydowanie na faworyzowaniu obecności zawodów o wysokim kapitale intelektualnym, innowacji produktowych, procesowych i organizacyjnych, a przede wszystkim badań naukowych i edukacji, wszystkich aspektów uznawanych za fundamentalne w PNRR, począwszy od cyfryzacji, badań i system edukacji jako całość.
We Włoszech sektor B+R boryka się z niskim poziomem wydatków, wynoszącym zaledwie 1,4% PKB (2018 r.) oraz niewystarczającą liczbą prywatnych i publicznych naukowców, którzy w 2017 r. stanowią jedynie 2,3% zatrudnionych, średnio 4,3% w UE (PNRR ). Ponadto MŚP zwykle nie inwestują w badania, z pewnością droższe, woląc skierować swoje zasoby na już zdefiniowane podstawy naukowe i technologiczne. Należy podkreślić, w jaki sposób cięcia i brak odpowiednich inwestycji w badania, zwłaszcza w ciągu ostatnich dziesięciu lat, nie sprzyjały rozwojowi struktury poświęconej samym badaniom, z wyraźnymi reperkusjami także w szkoleniu i zatrudnianiu konkretnych osobistości .
Aspekty te są ważnym hamulcem konkurencyjności i wzrostu gospodarczego kraju oraz stanowią ważny obszar interwencji dla PNRR. Misja „Edukacja i badania” ma na celu interwencję, oprócz badań, w cały proces edukacji, od przedszkoli po uniwersytety, z których wszystkie mają na celu również większą współpracę z przedsiębiorstwami, aby dostosować podaż i popyt na rynku pracy. W szczególności ważne będzie rozwijanie intensywnego i owocnego dialogu między przedsiębiorstwami, szkołami, uniwersytetami i terytorium w celu zatrudnienia, badań, rozwoju i innowacji. Ponadto konieczne będzie maksymalne wykorzystanie zasobów przewidzianych w misji 4, aby poprawić ścieżkę orientacji dedykowaną młodym ludziom, z należytym uwzględnieniem trwającego procesu transformacji cyfrowej, jako braku przygotowania w obecnych i przyszłych zawodach, na technologie cyfrowe i na rynku pracy powoduje zamieszanie, niepewność i ewentualne błędy w wyborach młodych ludzi, co w konsekwencji determinuje negatywne skutki, zarówno na poziomie społecznym, na rynku pracy, jak i na wzrost gospodarczy.